Werken en leren in een professionele cultuur

Het bespreekbaar maken van de cultuur in de opleiding blijft op de één of andere manier spannend. We willen elkaar niet de maat nemen over hoe we ons werk doen. Elkaar aanspreken op de “hoe doen we het met elkaar” verdwijnt daardoor vaak naar de achtergrond. Een professionele cultuur is echter een goede voorspeller van de kwaliteit van de opleiding. Dit is gelijk ook het verschil met het klimaat in de opleiding. Het klimaat in de opleiding verwijst naar de persoonlijke wijze van met elkaar omgaan. Aandacht voor lief en leed, persoonlijke betrokkenheid en het stil staan bij persoonlijke gebeurtenissen. Alex van Emst (2012) onderscheidt drie culturen die vaak voorkomen in een onderwijsorganisatie: de professionele, ambtelijke en de politieke cultuur (Ten Doesschate  & Van den Hoven, 2018; Van Emst, 2012; Vreugdenhil & Ettekoven, 2019) .

Kenmerken professionele cultuurKenmerken ambtelijk-politieke cultuur
Speler/ actief meedoen, jezelf inschakelenToeschouwer, afwachten en achteraf commentaar geven
Ervoor gaanErop terugkomen
Niet alles hoeven wetenZich snel gepasseerd voelen
Leiding ontwikkelt respect bij anderenLeiding ontwikkelt sympathie bij anderen
Ontwerpen met teamleden die er verstand van hebben onder leiding van de schoolleiderDocument opstellen met vertegenwoordigers
Werken met beslissersWerken met besluitvormingsprocedures
Beslissen, na reflectie op ervaringBesluiten nemen op basis van overtuigen en meerderheid van stemmen
TransparantieCamouflage
ActielijstenNotulen
Gericht op ontwikkelingGericht op bewaking en controle
Pluriformiteit in veranderenUniformiteit in veranderen
ResultaatgerichtInspanningsgericht
CreërenProberen
Veranderingsprocessen starten met een ontwerp (sessie), presentatie met vraag- en probleemstelling.Veranderprocessen starten met een document (sneuveltekst)
WerkstructuurOverlegstructuur
Risico nemenZich indekken
Denken in oplossingenDenken in problemen
Fouten maken mag, je kunt ervan lerenDe schuldige zoeken
Elkaar aanspreken op gedragWandelgangenpraat
Reageren op wat iemand doetReageren op wat iemand is
Voor jezelf praten en voor je opvatting(en) staanNamens andere praten en ‘ongedefinieerde teamleden aanroepen’ om…..

Aangepast overgenomen uit: Spier Ten Doesschate & van den Hoven (2018). Professionele cultuur in ontwikkeling. Lerend leven als uitdaging voor het onderwijs. www.leuker.nu

Het is goed om met elkaar te reflecteren op de verschillende cultuurgedragingen. De voorkeur heeft dat de cultuurgedragingen behorende bij de professionele cultuur het meeste voorkomen. Wees met elkaar bedacht op miskenning van de cultuur. Vaak gehoorde opmerkingen zijn dan: “ja, maar wij werken toch al professioneel met elkaar samen?” (Van Emst, 2012). Dit is een uiting dat praten met elkaar over professioneel gedrag spannend is. Het is toch belangrijk om dit expliciet te maken. Afspreken gaat voor aanspreken. Het moet helder zijn waar we met elkaar voor willen gaan.

De professionele cultuur kent drie belangrijke kenmerken:

  1. Kwaliteit heeft de grootste stem in de professionele cultuur. Niet ‘wie de baas is mag het zeggen’, maar ‘wie het weet mag het zeggen’. Dit heet het principe van erkende ongelijkheid. Degene met het meeste verstand van zaken krijgt ook het meest te zeggen over het onderwerp. Dit in tegenstelling tot de politieke cultuur. Daar mag iedereen overal over mee praten en overal wat vinden. In een professionele cultuur wordt dan ook gewerkt met beslissers. Een beslisser is iemand die veel weet over het onderwerp en het vraagstuk. Hij onderzoekt of er draagvlak is voor de beslissing bij anderen die er ook verstand van hebben. Als dit voor zo’n 80% het geval is neemt hij het beslissing. Er wordt niet gewerkt met besluitvormingsprocedures zoals in een ambtelijke cultuur.
  2. Veranderingen starten met een ontwerp in de professionele cultuur. Er wordt gewerkt vanuit concrete vraagstukken. Om tot oplossingsrichtingen  te komen worden opties ontworpen met mensen die betrokken zijn en/of er verstand van hebben. Deze opties worden vervolgens direct uitgeprobeerd in de praktijk. Bewust spreek ik over opties. Pluriformiteit wordt in een professionele cultuur omarmt. Deze rijkheid geeft een mooie waaier aan leerervaringen. Vanuit deze ervaringen wordt gereflecteerd, de verdieping op gezocht en het ontwerp aangepast of verbeterd. In een ambtelijke cultuur gaat het zo snel niet. Dan moet er eerst een projectplan komen met een tijdspad. Eerst moet alles uitgedacht en blauwdruk gemaakt van hoe het er allemaal uit moet komen te zien. En dat natuurlijk allemaal uniform. In de realiteit loopt het altijd anders en valt de complexiteit niet te vatten in zulke documenten. Daarbij wordt het stroperig en traag en raakt vaak de bedoeling steeds verder achterop.
  3. In een professionele cultuur gaat het erom dat iedereen tot leren komt. Iedereen doorloopt de leercyclus van actie-reflectie-verdieping-verankering. Dit betekent dat ondernemend, initiatiefrijk en nieuwsgierigheid belangrijke kenmerken zijn van een professional in een professionele cultuur. Vraagstukken worden in tempo opgepakt, uitgedacht en oplossingen uitgeprobeerd. Gaat het een keer niet zoals verwacht? Geen man overboord er wordt gereflecteerd, lessen geleerd en iets nieuws uitgeprobeerd. Dit kun je in een ambtelijk of politieke cultuur beter maar niet doen. Deze cultuur is gericht op beheersing. Dat betekent dat je vooral beter kunt blijven doen wat je altijd al deed. In zo’n cultuur is het namelijk beter om fouten te voorkomen. De consequentie daarvan is ook dat het lerend vermogen van de professional laag is (Ten Doesschate  & Van den Hoven, 2018; Van Emst, 2012; Vreugdenhil & Ettekoven, 2019).

Als leidinggevende heb je een rolmodel in deze professionele cultuur. Je leeft de professionele cultuur voor. Je bent aanspreekbaar op jouw leerproces om van te leren, fouten te maken daarop te reflecteren en het een volgende keer anders te doen. Naast rolmodel is leidinggeven aan gedrag dus gericht op het creëren van een professionele cultuur. Aanspreken, coachen, sturing geven, maar ook corrigeren waar nodig. Alleen dan lukt het om met elkaar een professionele cultuur te ontwikkelen.

Bronnen:

Van Emst, A. C., (2012). Professionele cultuur in onderwijsorganisaties. Meppel: Drukkerij ten Brink.

Vreugdenhil, K &., Ettekoven, S. (2019). Eensgezind leiding geven, Visie op sturen in onderwijsorganisaties. Meppel: Ten Brink Uitgevers

Ten Doesschate , S., & Van den Hoven, G., H. (2018). Professionele cultuur in ontwikkeling. Lerend leven als uitdaging voor het onderwijs. Leuker.nu

Laat een reactie achter

Het e-mailadres wordt niet gepubliceerd. Vereiste velden zijn gemarkeerd met *